Από τον θεατρολόγο και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα
Ο Καβάφης πάντα επιστρέφει στις εποχές τής Κρίσης, αφού και η δική του εποχή στο γύρισμα από τον δέκατο ένατο αιώνα στον εικοστό ήταν κρίσιμη. Αναλλοίωτος μέσα στον Χρόνο, άφθαρτος, αιώνιος, έχει κερδίσει την αθανασία τής Στιγμής, το διηνεκές “τώρα” που γίνεται χθες και αύριο. Ο Καβάφης ήταν αυθεντικός και πρωτότυπος, θνητός και ολύμπιος, φθαρτός και ιδανικά ανολοκλήρωτος. Αυτή η τραγική ατέλεια τής Ύλης που επιδιορθώνεται από την μαθηματική αρμονία τής Έμπνευσης, ιδωμένη μέσα από το έργο μεγάλων ποιητών όπως ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Λαπαθιώτης και άλλοι, αποδεικνύει την αχανή κι ατελέσφορη παροδικότητα μιας ύπαρξης που δικαιώνεται μόνο μέσα από το έργο. Ζωή σπαταλημένη και κατακερδισμένη, κόντρα σε συμβάσεις και κοινωνικές ευκολίες παντός τύπου. Η υποκρισία ήταν πάντα το εμπόδιο τών μεγάλων νοών όταν επιλέγουν να περιπατήσουν στη Γαία “αφήνοντας τα προσκυνητά πάνσεπτα δώματα” (για να δανειστώ στίχο τού Αλεξανδρινού ποιητή). Η δυσκολία να αντισταθείς στο ριζικό σου, σαν δέντρο που επιλέγει να μετατοπίσει τον κορμό του για να ρουφήξει περισσότερο φως, οδηγεί στην επαναδιευθέτηση τής ταυτότητας: ο ποιητής γίνεται μάννα και πατέρας, αδελφός και σύζυγος, παιδί και πρόγονος τού εαυτού του. Η Μούσα Ερατώ μοιάζει σα να λέει: “Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν…”. Βεβαίως, όλα τα καλά και δύσκολα αγαθά έχουν ένα κόστος (μπορεί και …δύο). Χαμένοι βγαίνουν και ο ερών και ο ερώμενος και ο δρων Πάνας και ο σύντροφος και ο ανήσυχος σύζυγος και η “προδομένη” σύζυγος (ας το θέσουμε έτσι, σχηματικώς). Η τραγικότητα τού Ανθρώπου σε αυτόν τον πλανήτη τής Στέρησης, τής Ανάγκης, της Αδράστειας και τής Νέμεσης είναι ακριβώς ότι δεν μπορεί να τα έχει όλα. Μπορεί να διεκδικήσει την ευτυχία, δεν μπορεί να αναπτύξει όμως το ουράνιο τόξο τών δυνατοτήτων του χωρίς να ποδοπατήσει τα “θέλω”, τις επιθυμίες και τα συναισθήματα τών άλλων. Κάθε στιγμή επιλέγουμε ανάμεσα σε μεγάλα και μικρά “ναι” και “όχι”. Το “ίσως” θριαμβεύει στο βασίλειο τών συμβιβασμών όπου η ανάγκη για την επιβίωση είναι αδήρριτη. Κι ο έρωτας; Μακράν τού ουρανίου προτύπου του, γίνεται γρήγορη συναλλαγή κι επισπεύδων πανικός. “Μέχρι να σου γίνει σαν μια ξένη” η αλλοτριωμένη σάρκα διεκδικεί το “μερίδιό” της “στην Ηδονή” κι απαλλάσσεται λόγω αγνοίας. Ο Ισολογισμός θα έρθει στο τέλος και είναι πάντα κατακεραυνωτικός. Είμαστε όλοι χαμένοι. “Οι παντρεμένοι έχουν σκυλίσια ζωή και καλά γεράματα οι ελεύθεροι καλή ζωή και σκυλίσια γεράματα”. Διαλέγετε και παίρνετε! Αυτό το τραγικό δίλημμα τού Χρόνου, από τον Προυστ στον Πρίσλεϋ (και τ’ ανάπαλιν), από τον Ηράκλειτο στον Χάιντεγκερ…από τον Όμηρο στον Ρίτσο, από τους ποιητές τής “Παλατινής Ανθολογίας” στον Καβάφη, θέλγει τον αναγνώστη, αποδέκτη και συναυτουργό τής Λογοτεχνίας, θεραπεύει την αλγολαγνεία και θανατολαγνεία του, επισείει ως αντίπαλον δέος την Ηδονή, ως υποκατάστατο τού αληθούς Έρωτος, και ξανακερδίζει τον χαμένο χρόνο με το αναχάραγμα τού τετελεσμένου βιώματος. “Επιθυμίες κι αισθήσεις εκόμισα εις την Τέχνην”… “Τόσο πολύ την ηδονήν ατένισα που πλήρης είναι αυτής η όρασίς μου…”. Εν τέλει, δεν έχουμε τίποτα άλλο από τη μνήμη. Κι όταν η ατομική φυραίνει πριν σβήσει, η συλλογική καταγράφει το καινοφανές, το πρωτάκουστο, το ανήκουστο. Η επανάληψη είναι καταδικασμένη στην αφάνεια. Ο Καβάφης ήταν πρωτοπόρος για την ποιητική έκφραση τής εποχής του. Οι σημερινοί καβαφίζοντες απλώς επιζητούν να ξαναζωντανέψουν μαραμένες δάφνες. Αυτό που έκανε παγκοσμίως γνωστό τον Καβάφη είναι η πρωτοτυπία του και η τόλμη να κοινοποιήσει μια αλήθεια ανομολόγητη για την εποχή. Σήμερα όμως αυτή η αλήθεια είναι τετριμμένη, αντικείμενο ελαφρού κουτσομπολιού στα πρωινάδικα και στα ηλεκτρονικά χωριά κοινωνικής δικτύωσης. Σήμερα, το να συζείς με ένα άτομο τού ίδιου φύλου είναι κατακτημένο δημοκρατικό δικαίωμα. Αυτό που στερήθηκε ο Καβάφης και εις το οποίο οφείλει συν τοις άλλοις τη μεγαλοσύνη του, η συντροφική τρυφερότητα, το συναισθηματικό δέσιμο, το επεξεργασμένο μέσα στον Χρόνο συντρόφιασμα τών σωμάτων, ο Έρωτας ως Τέχνη Υψηλή κι όχι ως βίαια εκτόνωση ζωωδών ενστίκτων στο “νύχτωμα τού δρόμου”, αυτά είναι τα αντικείμενα, η πρώτη ύλη τής σημερινής Ποίησης. Όλα τ’ άλλα είναι σιωπή κι αναδρομή στο παρελθόν. Βεβαίως η Αλήθεια δεν παλιώνει και η αυθεντικότητα επιβιώνει κι αυτού τούτου τού θανάτου τού υλικού σώματος. Ο Καβάφης είναι αιώνιος και διαχρονικός.
Στην επιτυχημένη παράσταση του ατμοσφαιρικού Studio Κυψέλης απόλαυσα την εύρρυθμη παράσταση “Καβάφης επέστρεφε”, σε κείμενα τών: Millas, Ανδρέα Αγγελάκη, Γιώργου Λιβανού και Γιώργου Χριστοδούλου. Ο σκηνοθέτης και αρχιτέκτων τού φωτισμού Γιώργος Λιβανός άφησε πάλι ανεξίτηλη την σφραγίδα του σε ένα θέαμα που δεν αφορά τα φύλα αλλά τον Άνθρωπο. Ο γνήσιος αυτός θεατράνθρωπος έχει αναπτύξει με τα χρόνια μια προσωπική υφολογική προσέγγιση στο θεατρικό κείμενο, επιτυγχάνοντας να ταράξει το θεατρικό γίγνεσθαι τής επαρχιώτικης Αθήνας μας (που κάποτε ήταν η πρωτεύουσα τού γνωστού τότε κόσμου). Το νυφικό λευκό που παραπέμπει στο άσπιλο τής ψυχής κυριάρχησε στα σκηνικά και στα κοστούμια που υπογράφει η Δέσποινα Βολίδη. Ο Σίμων Πάτροκλος είναι ο πιο σεμνός κι ανθεκτικός μέσα στις δεκαετίες χορογράφος θεατρικών στιγμών μοναδικής αυτοτέλειας. Η κινησιολογική του οξυδέρκεια, ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του, η μοναχική ιδιοσυγκρασία του, τον κράτησαν μακριά από “main stream” αηδίες. Κι όταν θα έρθει η ώρα να παραδώσει το έργο του στην Ιστορία (σε πολλά χρόνια, ελπίζω) τότε θα αξιολογηθεί δεόντως από τους επιστήμονες θεατρολόγους τού μέλλοντος ως ένα φωτεινό σημάδι στο ψηφιδωτό τού ελληνικού θεάτρου. Στους μουσικούς αυτοσχεδιασμούς και ζωντανά στο πιάνο η Νίκη Γκουντούμη. Εκπληκτική στο τραγούδι η Έλενα Μιχαλάκη. Μού θύμισε την αλησμόνητη Λήδα Τασσοπούλου στην “Ιφιγένεια εν Ληξουρίω” τού καθηγητή και σκηνοθέτη Σπύρου Α. Ευαγγελάτου. Ας της εμπιστευθούν οι σκηνοθέτες πρωταγωνιστικότερους ρόλους. Το αξίζει και το δικαιούται. Οι φωνητικές της δυνατότητες μπορούν να την αναδείξουν σε τραγωδό διεθνούς βεληνεκούς. Από τους ηθοποιούς δεν θα ξεχωρίσω κανέναν. Ήταν τόσο ενορχηστρωμένοι στο σκηνοθετικό όραμα που υπηρέτησαν σεμνά και ταπεινά τον Λόγο που εκλήθηκαν να ερμηνεύσουν και να σωματοποιήσουν με θαυμαστή ανιδιοτέλεια. Η πλαστικότητα τών κινήσεων, το πέρασμα από ρόλο σε ρόλο, τα αυτοσχεδιαστικά περάσματα σε άλλες πρωτεϊκές διαστάσεις τής ανθρώπινης ύπαρξης πιστώνονται οπωσδήποτε στον σκηνοθέτη, χωρίς όμως αυτή την αποτελεσματική διανομή οι προθέσεις θα έμεναν ανολοκλήρωτες. Εύγε και χειροκρότημα σε όλους: Νίκος Βερλέκης, Ελευθερία Ρήγου, Μαρία Σύρρου, Γιάννος Παπαευσταθίου, Νίκος Χαλατζίδης. Στη δραματουργική επεξεργασία τού κειμένου συνέβαλε αποτελεσματικώς ο Γιάννης Ζέρβας, στην κινηματογράφηση ο Μενέλαος Τζαβέλλας, στο φωτογραφίες ο Κωνσταντίνος Αλμαλής. Η Μαριάννα Τόλη σεμνός και διακριτικός σύμβουλος. Το ενδιαφέρον πρόγραμμα τής παράστασης κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις “Αιγόκερως”. Μην το χάσετε! Θα εκπλαγείτε. Ο Καβάφης είναι σα να γράφει ακόμα σήμερα…
Κωνσταντίνος Μπούρας
Πληροφορίες:
STUDIO ΚΥΨΕΛΗΣ,
Σπετσοπούλας 9 & Κυψέλης, Κυψέλη ,
Τηλ.: 210 8819571, 2130401873
