Από τον θεατρολόγο και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα
«Μα τι άραγε θα ωφεληθεί ο άνθρωπος ακόμα κι αν έχει κερδίσει τον κόσμον όλον όταν απολέσει την ψυχήν αυτού;» (σε ελεύθερη απόδοση από τον Ευαγγελιστή Μάρκο η’ 34 – θ’ 1). Αυτό το μοτίβο επανερχόταν συνεχώς στο μυαλό μου παρακολουθώντας την πρεμιέρα της διπλής πρεμιέρας δύο πρωτόπαιχτων έργων του συχωρεμένου θεατρικού συγγραφέα και ακαδημαϊκού Ιάκωβου Καμπανέλλη. Δανεικές ζωές, προδοσίες, ξένα πάθη και οικείες ρουφιανιές, καταλαλιά και κατασυκοφάντηση των πάντων στον ιερό βωμό της επιβιώσεως πάση θυσία ακόμα και πατώντας επί πτωμάτων… αλλά πάνω απ’ όλα οι δυσεπίλυτες ενοχές που κυνηγάνε μέχρι τον τάφο όσους κατέδωσαν τους άλλους για να γυρίσουν οι ίδιοι στο σπιτικό τους προκειμένου να σμίξουν με τις γυναίκες και να γεννοβολήσουν τα έρμα παιδιά τους… για να σώσουν το σπόρο τους, να τον πολλαπλασιάσουν, να πληθύνουν κατακυριεύοντας τη γη και – προπάντων – να μη χαθεί το είδος των καταδοτών, των δοσιλόγων και των ξεπουλημένων, των παραδόπιστων…
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γράφει το ερεβώδες θεατρικό έργο «Κρυφός Ήλιος» το 1952 στον ίδιο ισημερινό με το «Κεκλεισμένων των θυρών» (1944) του Σαρτ και την «Παρεξήγηση» (1943) του Καμύ, που απηχούν εδώ, όπως και οι «Δούλες» (1947) αλλά όχι και το «Μπαλκόνι» του Ζενέ (που γράφτηκε σε δύο εκδοχές το 1955 και το 1960). Όσο όμως κι αν πατάει στην διεθνή κι εγχώρια δραματουργία, ο «πατριάρχης του νεοελληνικού θεάτρου» έχει στιγμές υψηλής, αυθεντικής δραματικής έντασης σε αυτό το σκληρό πρωτόλειό του, που θα ικανοποιούσε από αισθητικής πλευράς και τον Αντονέν Αρτώ και τον Μαρκήσιο ντε Σαντ. Τόσο ερεβώδη τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής όταν πετάνε το σώμα, το ανθρώπινο πάσχον κορμί, στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας. Από εκεί και μετά ο καθένας είναι μόνος με το ένστικτο της επιβίωσης και το πύρινο παρασυμπαθητικό σύστημα που εμφωλεύει στην σπονδυλική του στήλη. Όσο κι αν θέλει να ωραιοποιήσει την τεχνητή, πλαστή ενότητα των παραδόπιστων εγκλείστων που δεν έχουν ούτε ιερό ούτε όσιο, η ντοστογιεφσκική αποκάλυψη του «προδότη» μέσα στον κάθε έναν από αυτούς δεν αφήνει περιθώρια για ουτοπικές φυγές κι επικλήσεις στην ανώτερη φύση του Ανθρώπου. Ο άνθρωπος γίνεται χειρότερος κι από ζώο όταν χάνει τον έλεγχο της ζωής του, δεν ελπίζει πια σε κανέναν «βίο» κι η πολιτεία του περιορίζεται στο να του εξασφαλίσει την «βιοτή» τής επιβίωσης. Και μόνον όποιος έχει προδώσει μπορεί να καταδυθεί στα βάθη εκείνα που ούτε οι εκπεσόντες άγγελοι δεν επισκέπτονται δυο φορές. «Ο νοών νοείτω και ουαί τω ανοήτω»!!! Γιατί δεν μπορούμε να διαβάζουμε επιφανειακώς τα κείμενα.
Η Συνείδηση, αυτό το σαράκι της ανθρώπινης ψυχής, αυτός ο ιός, ο μύκητας και το βακτηρίδιο, είναι πρωταγωνιστής και στο μέχρι πρότινος χαμένο μονόπρακτο «Σιλωάμ» (1951), μόνο που εδώ οδηγεί τον κατεστραμμένο ήρωα σε αυτοκτονική έξοδο προς το Φως, μακριά από το «σπήλαιο τών Ιδεών» του Πλάτωνα-Σωκράτη. Υψηλή συμβολικότητα του φορτισμένου θεατρικού λόγου, που αγγίζει τα όρια του βερμπαλισμού, κάτι που στοιχειώνει και το τέλος του προηγούμενου (στην παράσταση) έργου. Όσο όμως κι αν θέλει ο καλός και άξιος δραματουργός να ρίξει στάχτη στα μάτια του θεατή, η πικρή αλήθεια είναι τόσο ζοφερή που δεν μαζεύεται με ωραία λόγια, καμία ωραιοποίηση δεν απαλύνει την πετρωμένη Ευριδίκη, την άφωνη Άλκηστι, την στήλη άλατος που κάποτε ήτανε η γυναίκα του Λωτ. Πέρα από θρησκείες και ιδεολογήματα πάσης φύσεως, η ανθρώπινη κατάσταση και ο ασυμμάζευτος ανθρώπινος ψυχισμός, ο ακαταλόγιστος κι ο απρόβλεπτος είναι το θέμα του φιλάνθρωπου ουμανιστή Ιάκωβου Καμπανέλλη. Κι αυτό το αγγίζει σχεδόν με το γάντι, μέσα από τριανταφυλλένια φίλτρα και σχεδόν «εξ απαλών ονύχων» μωρού που αρνείται την ενηλικίωση.
Ο θεατρικός συγγραφέας είναι ποιητής, όταν είναι σημαντικός και ευαγγελίζεται την ουτοπική φυγή σε ευ-τοπίες όπου κανείς δεν έχει ακόμα ταξιδέψει, όμως η δουλειά του πνευματικού εργάτη είναι να τις οραματιστεί μπας και κάποτε υλοποιηθούν. Τιμούμε τον Ιάκωβο Καμπανέλλη για τα δύο έργα του αυτά, την φιλόστοργη κόρη του Κατερίνα, τον καθηγητή Γιώργο Πεφάνη που τα ανέσυρε από τη σκόνη της Λήθης, τον σκηνοθέτη Γιώργο Γιανναράκο που τα δίδαξε ευθαρσώς και όλους τους καλλιτέχνες που συνήργησαν σε αυτό το από σκηνής μάθημα, των επαρκών θεατών συνδημιουργούντων.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921-2011) έζησε έγκλειστος στο Μαουτχάουζεν από το 1943 έως το 1945. Γύρισε στην Ελλάδα μεσούντος του σπαρακτικού αιμοβόρικου Εμφυλίου Πολέμου. Στο υπόγειο του «Θεάτρου Τέχνης» του Καρόλου Κουν ανδρώθηκε καλλιτεχνικά κι έγινε αυτός που δημιούργησε πάνω απ’ όλα τον εαυτό του. Το έργο είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου και ο μύθος έπεται. «Πάντα ματαιότης τα εγκόσμια». Μένει όμως το πείσμα και η περηφάνια ότι παλέψαμε, ότι προσπαθήσαμε παρ’ όλες αυτές τις αντιξοότητες να παραμείνουμε Άνθρωποι. Κι αυτό είναι το μήνυμα του «Σιλωάμ» (που σημαίνει τον Αγγελιαφόρο) κατά Ιάκωβον Καμπανέλλην, τον νέον ευαγγελιστήν ενός μέλλοντος φωτεινότερου από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κι όλα αυτά που ακολούθησαν.
Κωνσταντίνος Μπούρας
Info:
Ιάκωβου Καμπανέλλη : «ΣΙΛΩΑΜ» Δύο άπαιχτα έργα του Καμπανέλλη σε πρώτη παρουσίαση στο Θέατρο Τζένη Καρέζη από τον Οκτώβριο 2016 Στρατόπεδο Μαουτχάουζεν: Αθώοι, ένοχοι, συνένοχοι. όσο μεγαλύτερη η πράξη, τόσο πιο ασφυκτικό το δίλημμα.
| Τα δύο μονόπρακτα ανεβαίνουν με ενιαίο τίτλο «Σιλωάμ», σε σκηνοθεσία Γιώργου Γιανναράκου, σκηνικά-κοστούμια Λαλούλα Χρυσικοπούλου, μουσική Κώστα Μαντζώρου, φωτισμούς Αργύρη Θέο και επιμέλεια κίνησης Δήμο Αμπράζη, |
ενώ τους συγκλονιστικούς ρόλους επωμίζονται οι ηθοποιοι
|
Δύο συνταρακτικά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, «Ο Κρυφός Ήλιος» (1952) και «Σιλωάμ» (1951), από τα πρώτα θεατρικά έργα του συγγραφέα, με νωπές μνήμες, παραστάσεις και βιώματα από τον εγκλεισμό του στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Mauthausen, θα ανέβουν για πρώτη φορά στη σκηνή, από τον ερχόμενο Οκτώβριο 2016, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Θέατρο Τζένη Καρέζη.
Δύο νεανικά έργα του Καμπανέλλη αποδεικνύονται διαχρονικά και απόλυτα σημερινά, αγγίζοντας κατευθείαν το βάθος της ανθρώπινης φύσης και των επιλογών που θα ορίσουν τελικά το ποιόν του καθένα μας, που θα ορίσουν τον Άνθρωπο. Το ταλέντο και η ευαισθησία επιτρέπουν στο νεαρό Καμπανέλλη να πάει πέρα από τους πραγματικούς χαρακτήρες με τους οποίους μοιράστηκε τον εγκλεισμό και να δημιουργήσει αιώνιες φιγούρες. Οι ήρωές του είμαστε όλοι σε μια εποχή επαναπροσδιορισμού των αξιών όπου κάθε πράξη αναπόδραστα διαμορφώνει το μέλλον της κοινωνίας μας.
«Ο Κρυφός Ήλιος» είχε χαθεί για πολλά χρόνια και ανακαλύφθηκε στην αποθήκη του σπιτιού του συγγραφέα από τον καθ. Γιώργο Πεφάνη (δημοσιεύθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2005). Το «Σιλωάμ» αποτελεί την πρώτη γραφή του μονόπρακτου του Καμπανέλλη «η Οδός» και τα χειρόγραφα βρέθηκαν πρόσφατα από την κόρη του συγγραφέα Κατερίνα Καμπανέλλη.
Στον «Κρυφό Ήλιο», έργο ευρύ και πυκνό, με λεπτομερή περιγραφή του χώρου δράσης (κελιού του Μαουτχάουζεν), της κατάστασης και των προσώπων, οι ανατριχιαστικές περιγραφές εναλλάσσονται με ψυχολογικά παιχνίδια μεταξύ των κρατούμενων (ο Γιαπωνέζος, ο Κλέφτης, ο Γιατρός, ο Φαγιάς, ο Καλόγερος, ο Επιθεωρητής), που ψάχνουν ανάμεσά τους τον Προδότη. Ποιος πρόδωσε; Όλοι; Κανείς; Αθώοι, ένοχοι, συνένοχοι.
Με την αναζήτηση του προδότη ως βασικό μοχλό της δράσης, ο Καμπανέλλης περιγράφει τα πρόσωπά του με αδυναμίες και αρετές, σκοτεινές και φωτεινές στιγμές, μέσα σε ένα περιβάλλον ασφυκτικού εγκλεισμού και μεγάλων διλημμάτων και με κεντρικό ερώτημα όχι το «ποιος», αλλά τα αίτια, το περιεχόμενο και την ηθική βάση των πράξεων του ανθρώπου, όταν αυτός βρίσκεται σε ακραίες καταστάσεις φόβου και απελπισίας. Σκιαγραφεί το πρόσωπο του ύπουλου αλλά και τρομαγμένου ανθρώπου για να ‘σκάψει’ ακόμα βαθύτερα στην ίδια την ουσία της ύπαρξης, της ανθρώπινης κρίσης και εν τέλει, να αναδείξει την αξία του διλήμματος στην περιπέτεια της συγκρότησης συνείδησης.
Στο «Σιλωάμ» (απεσταλμένος), τέσσερις σκιώδεις τραγικές υπάρξεις, ανώνυμοι (ο Πρώτος, ο Δεύτερος, ο Τρίτος, ο Τέταρτος), δηλαδή κανείς και όλοι, ζουν στην συντέλεια του κόσμου, σε ένα κελί όπου κανείς δεν μπαίνει. Ούτε οι δεσμοφύλακες. Εκεί, στα έσχατα της απελπισίας, καταφεύγει ένας κρατούμενος (ο νοσοκόμος), για να κερδίσει λίγη ακόμη ζωή. Η απεγνωσμένη αναζήτηση της ελευθερίας συνοδεύεται από ένα ξέσπασμα για τον απόντα Θεό και μια έκρηξη εκδίκησης για την δολοφονική μηχανή.
Ο κορυφαίος Έλληνας μεταπολεμικός θεατρικός συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921-2011) αιχμαλωτίστηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τους Ναζί το 1943, σε ηλικία είκοσι ετών, και παρέμεινε κρατούμενος στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν της Αυστρίας. Οποιαδήποτε ώρα θα μπορούσε να εκτελεστεί. Στην Αθήνα επέστρεψε το 1945, στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου. Μετά από την τρίχρονη έγκλειστη ζωή στην κοινότητα των χιλιάδων μελλοθανάτων, μετά από το βίωμα της έσχατης ανθρώπινης αποκτήνωσης, αλλά και τις πράξεις αλληλεγγύης, γενναιότητας και σοφίας των κρατούμενων, ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε παρά να δώσει φωνή σε υπάρξεις και χαρακτήρες με τους οποίους είχε μοιραστεί μια ακραία πραγματικότητα.
Παραγωγή: GoodHeart Productions
Οι φωτό είναι της Ερμινέ Αλεξάνδρας Τζαρουγκιάν
———————————————-
Επικοινωνία: Δέσποινα Ερρίκου, τηλ: 6944 613 607
Πρόγραμμα Παραστάσεων
ΔEYΤΕΡΑ 9’15
ΤΡΙΤΗ 9’15
Τιμές Εισιτηρίων:
Γενική είσοδος 15 ευρώ
Άνεργοι, μαθητές, φοιτητές θεατρικών σπουδών 8 ευρώ
Φοιτητές, πολύτεκνοι και ΑΜΕΑ 12 ευρώ
Σχολεία 6 ευρώ
Group 20 ατόμων και πάνω 10 ευρώ
0 Comments
Trackbacks/Pingbacks