Εκδήλωση το Σάββατο 3 Ιουνίου 2023 / Ώρα 19.00
στο Art Cafe “Mine”, Σκουφά 48 Κολωνάκι, Αθήνα
“Οιδίπους Τύραννος – Πολιτεία & Πολίτης”
Στόχος, η εξερεύνηση του πολιτικού πλασίου στο οποίο έζησε ο Σοφοκλής και η επίδραση του έργου του στις αξίες, στους θεσμούς, και στις πολιτικές διεργασίες της εποχής του.
Εξετάζοντας το αριστοτεχνικό δράμα του Σοφοκλή “Οιδίπους Τύραννος”, οι ομιλητές θα εμβαθύνουν στο φιλοσοφικά ζητήματα του έργου όπως η σύγκρουση του θεϊκού νόμου με την ύβρη των θνητών, την αντιπαράθεση πολιτείας – ηγέτη και τον ρόλο του πολίτη, την υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου ν’ αναζητά λογικές αποδείξεις ακόμα και όταν αυτές πιθανόν στρέφονται εναντίον του.
Την εκδήλωση συντονίζει :
Θανάσης Σαράντος, Σκηνοθέτης, Ηθοποιός
Ομιλητές :
Δρ. Kωνσταντίνος Μπούρας, Ποιητής, Θεατρολόγος, Μεταφρασιολόγος, Κριτικός
Λέανδρος Πολενάκης, Συγγραφέας, Δημοσιογράφος, Κριτικός Θεάτρου
Αθηνά Κακλαμάνη, Πολιτική Επιστήμων, Δημοσιογράφος “Θέατρο.gr”
Θάνος Σιούλας, Πολιτικός Επιστήμων
Οργάνωση Εκδήλωσης :
Νίκος Ζάππας, Σκηνοθέτης, Εικαστικός, Δημοσιογράφος
Παραγωγή:
Ηθικόν Ακμαιότατον, ΑΜΚΕ
Αrt Cafe “Mine”
Σκουφά 48 Κολωνάκι, Αθήνα
ΟΜΙΛΙΑ τού Δρ Κωνσταντίνου Μπούρα:
«Πόλις εστί νόμω». «Τειρεσίας η γεροντική ηλικία τού Οιδίποδα».
Η σύγκρουση τού εμείς με το ηρωικό, υπέρμετρο, υπερβολικό, υπερτιμημένο Εγώ είναι πάντα καταστροφική και τραυματική για αμφότερα τα συναλλασσόμενα μέρη.
Ύβρις: η υπέρβαση τού ανθρωπίνου και συμπαντικού μέτρου.
Νέμεσις: η προσωποιημένη έννοια τής ουράνιας Αρμονίας (από το ρήμα «νέμω»: μοιράζω, αποδίδω τα τού Καίσαρος τω Καίσαρι).
Άτη: προσωρινή παράνοια, σύγχυσις φρενών («μωραίνει Κύριος όν βούλεται απολέσαι»).
Ο Οιδίποδας λύνει το αίνιγμα τής Σφίγγας όχι γιατί είναι δύσκολο αλλά είναι ο μόνος που τολμάει να αντιμετωπίσει το τέρας έξω του. Το τέρας μέσα του όμως δεν το γνωρίζει.
Το αίτημα τής αυτογνωσίας λειτουργεί στην περίπτωσή του σαν ναρκωτικό. Ακόμα κι όταν καταλαβαίνει πως όλες οι ενδείξεις καταλήγουνε σε εκείνον ως δολοφόνο τού Λάϊου κι ως εκ τούτου ως σύνευνο τής ίδιας της μητέρας του, ΔΕΝ ΟΠΙΣΘΟΧΩΡΕΙ, ΔΕΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΝΕΤΑΙ ΘΕΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΟΚΑΣΤΗΣ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΈΡΕΥΝΑ…
Είναι τόσο το μεθύσι τής Γνώσης που δηλητηριάζεται από το ίδιο το Φως που αναζητεί η διψασμένη, η συσκοτισμένη ψυχή του.
Επιθυμεί διακαώς να βγει από το πλατωνικό «Σπήλαιο των Ιδεών», ακόμα κι αν πρέπει (;) να ξερριζώσει με τα ίδια του τα νύχια τα ατελή αισθητικά όργανα τής όρασης.
Η Πόλις παρακολουθεί έντρομη. Μα αυτό είναι τερατωδία!!! Κανείς δεν μπορεί να αντέξει το θέαμα.
Κι έτσι ο Οιδίποδας γίνεται Τειρεσίας (όπως γράφω στο ομώνυμο έργο μου, από τον τόμο «Στον αστερισμό τής Εκάτης», τώρα και στα γαλλικά).
Αυτό που κοροϊδεύει (τον τυφλό μάντη) το λούζεται, το υφίσταται. Μπορεί να μην γίνεται αναγκαστικά δίφυλος, άφιλος όμως κι ανεπιθύμητος επιδιώκει να καταστεί.
Η αυτοτιμωρία που υπερβαίνει το μέτρο είναι κι αυτή αλαζονική. Οι απλοί πολίτες, οι μέσοι άνθρωποι δεν κατανοούν μήτε τους ημίθεους (Ηρακλής) μήτε τις ενσαρκωμένες θεότητες (Πυθαγόρας, Σωκράτης) μήτε τα αλλοδιαστασιακά όντα (Ερινύες-Ευμενίδες). Τα τιμούν και τα λατρεύουν από φόβο και τρόμο να μην τους μοιάσουν!!!
Οι πολίτες τής Αθήνας που καταδίκασαν εκείνη την αποφράδα ημέρα τον Σωκράτη να πιεί το κώνειο δεν άντεχαν στον χρησμό τού Απόλλωνα που τον ανακήρυσσε τον σοφότερο μεταξύ των ανθρώπων. Ο ΦΘΟΝΟΣ είναι η άλλη πλευρά τής ΑΛΑΖΟΝΙΑΣ.
Η ΦΩΤΙΣΗ προϋποθέτει την αυτοεξοριστική σεμνότητα, την πραότητα, την ταπεινότητα. Ο Πυθαγόρας αυτοκτονεί με απεργία πείνας στην αυτοεξορία.
Η κοινωνίες δουλεύουν με τον λεγόμενο «μέσο όρο» όσο υποθετικός κι αν είναι. Η Στατιστική είναι ένα μαθηματικό εργαλείο, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ όμως ΠΑΝΑΚΕΙΑ και δεν μπορεί να ερμηνεύσει το ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ (π.χ. τον Μότσαρτ).
Απολυταρχικά και φασιστικά καθεστώτα εξορίζουν, βασανίζουν, καταδικάζουν σε καταναγκαστικά έργα το υπερβάλλον.
Στην αρχαία αγορά τής Αθήνας οι θυσιάζοντες στον Δία προσεύχονταν: «θεέ μου, εσύ που τα πάντα βλέπεις, τα πάντα γνωρίζεις και τα πάντα ορίζεις, σε παρακαλώ εισάκουσε τις προσευχές μου, αλλά δώσε μου μόνον εκείνα που μπορώ να αντέξω».
Στην λαϊκή θυμοσοφία πέρασε αυτό ως: «Ο θεός μάς δίνει μόνον τις συμφορές που μπορούμε να αντέξουμε».
Αυτός προϋποθέτει πως είναι Πανάγαθος θεός και βέβαια όχι μισάνθρωπος, όπως πολλές από τις παγανιστικές θεότητες.
Η Νέμεσις έγινε Δίκη, η Δίκη Θέμις και η Θέμις μετά τον Διαφωτισμό προϋποθέτει την ανεκτικότητα, την ενσυναίσθηση, την κατανόηση…
Περνάνε οι καιροί, αλλάζουν οι πολιτισμοί, ο Άνθρωπος όμως πάντα ερωτά: ποιος είμαι, πού πάω, ποιος ο σκοπός τής ζωής μου;
Στην περίπτωση τού τραγικού Οιδίποδα είναι και τύραννος (απολυταρχική εξουσία) και θύτης και θύμα και κατηγορούμενος και εισαγγελέας… Ίσως μόνον ο σαιξπηρικός «Άμλετ» και η «Ποντικοπαγίδα» τής Αγκάθα Κρίστι να έχουν τόσο τέλεια χτισμένη δομή.
Το σασπένς είναι τόσο ανατριχιαστικό που κανένα σύγχρονο δικαστικό δράμα δεν σού κόβει ΤΟΣΟ την ανάσα.
Ο Οιδίποδας τύραννος είναι ανυποχώρητος ακόμα και στην αυτό-καταδίκη του, που είναι η άλλη (η σκοτεινή) όψη τής ΑΥΤΟΔΙΚΙΑΣ. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Όπως ο Κρέων στην σοφόκλεια «Αντιγόνη», ο Οιδίπους Τύραννος προσβάλλει την Νέμεσιν αυτοδιοριζόμενος Ο Υπέρτατος Κριτής. Και τότε οι μηχανισμοί τού σύμπαντος οδηγούν στην τραγική κατά-στροφή του από την ευτυχία στη δυστυχία. Αυτός είναι – θαρρώ – κι ο λόγος που θα συνεχίσουμε να βλέπουμε πολλάκις και πλειστάκις αυτό το αριστούργημα ενώ ξέρουμε τι θα γίνει μετά. Ακριβώς γι’ αυτό: τραγική ειρωνεία. Τουτέστιν, νιώθουμε εξυπνότεροι ως θεατές από αυτά τα μυθικά, ηρωικά, αξιοζήλευτα πρόσωπα (η άλλη όψη τού θεάτρου ως κοινωνική, ομαδική, συλλογική, ομοιοπαθητική δραματοθεραπεία).
Συνήθως όταν λέμε «δράμα» ο νους μας πηγαίνει αμέσως στην τραγωδία. Η κωμωδία είναι απείρως δυσχερέστερη, γιατί προϋποθέτει την υπέρβαση τής αιχμαλωτισμένης από τα δρώμενα ενσυναίσθησης και την κινητοποίηση τής κριτικής ικανότητας τού κάθε επαρκούς θεατή / συνδημιουργικού αναγνώστη.
Θα πρέπει να ξαναδούμε τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» (κυρίως) συμβολικά (κι ουχί κυριολεκτικά) προκειμένου να εμπλουτίσουμε την εκάστοτε επιχειρούμενη αποκωδικοποίηση ενός λειασμένου από τον Χρόνο τέλειου μύθου.
Η Μυθολογία είναι κωδικοποιημένη Γνώση, όταν κι εφ’ όσον Ποίηση, Επιστήμη και Φιλοσοφία γίνονται ΈΝΑ.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας
