Ο Γκόγκολ, ο Καρυωτάκης κι η αναξιοκρατία του Ελληνικού Δημοσίου που τρελαίνει και γάιδαρο
Από τον θεατρολόγο και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα
Ε, λοιπόν ναι, φίλοι μου, εκτός από τις «Βλαβερές συνέπειες του καπνού» δια χειρός ιατροφιλοσόφου Αντωνίου Τσέχωφ (που προφανώς πατάει πάνω στο ιδιοφυές πόνημα του Νικολάι Γκόγκολ «Το ημερολόγιο ενός τρελού»), η ασφυκτική κηδεμονία του λεγομένου μέσου όρου (ή της Κοινής Γνώμης) στα ορμέφυτα του εξαιρετικού, διαφορετικού, προεξέχοντος ανθρώπου (με τις ειδικές ανάγκες και ικανότητες, βεβαίως-βεβαίως), εκφράζεται στα καθ’ ημάς από τον αυτόχειρα Κώστα Καρυωτάκη και τη γλαφυρή εικόνα του Ελληνικού Δημοσίου που σκιαγραφεί με το αίμα της ψυχής του, εικόνα διαχρονική όπως αποδεικνύεται, αφού το δημοσιοϋπαλληλίκι είναι η ανέξοδη (και αδιέξοδη) καταφυγή των μικρομεσαίων πόθων και βλέψεων. Αν όμως αυτός ο ιστός της αράχνης συλλάβει κατά λάθος ένα ταλαντούχο, δημιουργικό, παραγωγικό, υπερ-ευφυές άτομο, το λιώνει μέχρις τελικής εξοντώσεως, το περιθωριοποιεί, το απαξιώνει, το …τρελαίνει, μέχρι να το μετατρέψει σε μεταβολίσιμη τροφή (όχι πάντα εύπεπτη) για τη μοχθηρία και τον φθόνο των Ματαιοκαμάτων, των μικρονοϊκών, των ανεπάγγελτων, των ατάλαντων, των κακεντρεχών, που όχι μόνον δεν προσφέρουν τίποτα, αλλά είναι και «άχθος αρούρης» (βάρος στη γη και στον προϋπολογισμό του ταλαίπωρου Κράτους, που φθίνει ανάμεσα στα σαγόνια της Γραφειοκρατίας και της Τυραννίας του λεγομένου μέσου όρου). Κι αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε ακόμα και στην εξιδανικευμένη πρώτη άμεση Δημοκρατία στην Ιστορία της Ανθρωπότητας, τότε, στον λεγόμενον κατ’ επίφασιν «χρυσούν αιώνα» του Περικλή. Μα τι χρυσούς αιώνας ήταν αυτός και για ποιαν ισότητα ομιλώμεν, όταν όλοι όσων διδασκόμεθα το έργο και την πολιτεία στα Πανεπιστήμια της Υφηλίου, είχαν πεθάνει εξόριστοι, αυτοεξόριστοι, φτωχοί, σαλοί, αν δεν τους είχαν δώσει να πιουν το κώνειο;! Σας ερωτώ. Και δεν περιμένω απάντηση. Ρητορικό το ερώτημα.
Παρακoλουθώντας στο ατμοσφαιρικό και πάντα γεμάτο (πιστό το κοινό του στην ποιότητα) θέατρο ΠΚ κοντά στο μετρό Νέος Κόσμος, μαζί με την καλή γλύπτρια και φίλη μου Τίνα Παραλή, ένα έργο γραμμένο στο πρώτο μισό του δέκατου ένατου αιώνα, ανακαλύψαμε κι οι δύο πόσο σύγχρονος μπορεί να είναι ο θεατρικός λόγος όταν είναι αριστοτεχνικά δραματικός κι όταν σκιαγραφεί (την αναλοίωτη σχεδόν – από την εποχή των σπηλαίων) πανανθρώπινη ψυχή.
Αυτός ο «ρόλος» είναι γερά χτισμένος στα σαθρά θεμέλια μιας Τσαρικής Ρωσίας που καταρρέει κάτω από το βάρος της ανισότητας, της αναξιοκρατίας, τη γραφειοκρατίας και της ευνοιοκρατικής απονομής Δικαιοσύνης. Κι η διάδοχος κατάσταση των μπολεσβίκων με τα ίδια τέρατα θα παλέψει και μακροπρόθεσμα θα υποκύψει κι αυτή στις πληγές της. Όμως αυτό ο Γκόγκολ δεν το ήξερε. Αυτός ο πνευματικός άνθρωπος, με όπλο του το καυστικό νυστέρι της σάτιρας, προβαίνει σε ανατομία της (επίσης εξιδανικευμένης) ρώσικης ψυχής και βγάζει συμπεράσματα καθόλου μα καθόλου κολακευτικά. Γιατί; Γιατί ο «ψυχασθενής», ο διαφορετικός, ο εξαιρετικός είναι απλώς ένα σάπιο φύλλο σε ένα δέντρο. Το συλλογικό συνειδητό κι ασυνείδητο φέρει ανεπιμέριστον την ευθύνην της περιθωριοποιήσεως ενός όντος που τυχαίνει να ανήκει σε μια ομάδα και να είναι τέκνο κάποιων ανθρώπων, δομών, ιδρυμάτων ή καταστάσεων. Όπως έλεγε ο Λάο Τσου στο «Ταό»: «κανένα φύλλο δεν σαπίζει παρά μόνον με τη βουβή γνώση όλου του δέντρου». Το πώς να φερθεί η κοινωνία στα σάπια ή νοσούντα κύτταρά της δείχνει και τον βαθμό του εκπολιτισμού και της συλλογικής ευφυίας της. Οι πυρές του Μεσαίωνα καίνε πάντα και το κυνήγι μαγισσών καλά κρατεί. Σήμερα ρόλο δεσμοφύλακα παίζει η Χημεία και η χρηματοβόρρος Φαρμακολογία. Στην εποχή του Γκόγκολ ήταν απλώς ο εγκλεισμός και τα σιδηροδέσμια ανθρώπινα απορρίμματα.
Ο λόγος στο «Ημερολόγιο ενός Τρελού» είναι ανατριχιαστικά τραγικός, όπως στο «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ. Ο Άνθρωπος απελπισμένος αναζητά στο Θεό ή στο Διάβολο, σε αγγελική έξωθεν βοήθεια κι αρωγή, την πολυπόθητη σωτηρία του. Καταδιώκεται από τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες που «κουβανεί εντός του» (όπως λέει ο Μεγάλος Αλεξανδρινός Καβάφης). Και σωτηρία – βεβαίως – δεν έρχεται παρά μόνον ένδοθεν, με το σωκρατικό «γνώθι σαυτόν» με την επίμονη κι επίπονη εξελικτική δουλειά του μεμονωμένου ατόμου να υπερβεί τις αναπηρίες, τα λάθη, τα πάθη και τα «κατασκευαστικά ελαττώματα» της ιδιοσυγκρασίας του, όπως κληρονομήθηκαν δια του DNA. Μόνον όταν ο κάθε ένας από εμάς εργαστεί πειραματικά και πεισματικά, πειρατικά και κατά μόνας, ή ομαδικώς και κοινωνικοποιημένως, για την αυτοβελτίωσή του, όταν ο καθένας κάνει σωστά τη δουλειά του, όταν όλοι υπηρετήσουμε με ευσυνειδησία εφ’ ώ ετάχθημεν, μόνον τότε δεν θα υπάρξουν πλέον κακώς κείμενα δια να σατιρίσωμεν και «υπεύθυνοι» δια να ψέξωμεν. Αυτή η ατομική ευθύνη συναπαρτίζει τη συλλογική κι η σχέση του φύλλου με το δέντρο είναι πάντα διαδραστική, ακόμα κι αν κάποιος έχει το «πάνω χέρι» ή «το μαχαίρι και το πεπόνι, αμφότερα».
Στην Ελλάδα της Κρίσης, με τον υπερτροφικό και δυσκίνητο, διαβητικό και νεφροπαθή (θα έλεγα) Δημόσιον Τομέα, η ατομική ευθύνη του καθενός ισοζυγιάζει την ευθύνη των κυβερνώντων (οι οποίοι εξάλλου προέρχονται από εμάς κι εμείς τους ψηφίζουμε κατ’ εικόνα και ομοίωσίν μας).
Στην παράσταση τώρα. Στον ρόλο του ταλαίπωρου Αξέντι Ιβάνοβιτς ο Κωνσταντίνος Τσεντούρος, έδωσε ένα υπόδειγμα μονολόγου. Ερμηνεία που αξίζει και την προτείνω για βραβείο πρώτου ανδρικού ρόλου. Έδωσε με ψυχογραφικό τρόπο όλα τα στάδια κατολίσθησης του πειθήνιου και αναξιοπρεπούς κατώτερου δημόσιου υπαλλήλου, από το «σφάξε με Πασά μ’ ν’ αγιάσω» στην απόλυτη αποκριάτικη, καρναβαλική παράνοια μεγαλείου, όπου αυτό-στέφεται «Βασιλιάς της Ισπανίας». Αρχετυπικές καταστάσεις, δοσμένες με τον πλέον γλαφυρό και παραστατικό τρόπο, χωρίς αφαιρέσεις και μεταμοντερνιστικές επεμβάσεις, της μουσικής υποβοηθούσης, μαζί με τα κωμικογραφικά σκηνικά και κοστούμια, των φωτισμών συμβαλλόντων εις την δημιουργίαν όψεως διαχρονικής κι ανατριχιαστικώς φρικιαστικής.
Κωνσταντίνος Μπούρας
info από το επίσημο site του Θεάτρου ΠΚ:
Μία διασκευή απ’ το ημερολόγιο ενός τρελούς του Γκόγκολ από 5 Φεβρουαρίου 2016 (για 3η χρονιά)
Η εμμονή ενός ανθρώπου να πείσει τον εαυτό του πως είναι κάτι σημαντικό. Μία απέλπιδα προσπάθεια να κερδίσει στον έρωτα και να λυτρωθεί από την απομόνωση και τα κοροϊδευτικά γέλια των ανθρώπων.
Στο «Ημερολόγιο ενός τρελού» ο Γκόγκολ καυτηριάζει με γλαφυρό τρόπο την κενότητα της άρχουσας τάξης. Πως οι ταξικές ανισότητες της εποχής παγίδευαν τους απλούς πολίτες και τους καθιστούσαν θύματα των ισχυρών. Με έναν τέτοιο πολίτη, τον Αξέντι Ιβάνοβιτς, καταπιάνεται στο έργο. Με έναν πολίτη χαμηλής αυτοεκτίμησης που ταπεινά εισπράτει τα κοροιδευτικά γέλια και την περιφροσύνη των ανωτέρων του και των κατωτέρων του. Με έναν άνθρωπο που απομονώνεται και σιγά σιγά κυλά από τη λογική στην παραφροσύνη, από τη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας στην κατασκευή ενός κόσμου, στον οποίο είναι αρεστός και μπορεί σε μια στιγμή να γίνει βασιλιάς της Ισπανίας.
Επί Σκηνής:
Στο ρόλο του Αξέντι Ιβάνοβιτς: Κωνσταντίνος Τσεντούρος
Ντραμς-Πλήκτρα-Ερμηνεία: Βασίλης Τσεντούρος
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία-Διασκευή: Κωνσταντίνος Τσεντούρος
Μουσική: Βασίλης Τσεντούρος
Ενδυματολογική Επιμέλεια: Χριστίνα Λεοντιάδου
Σκηνικά: Κάρολος Ρωμούσης
Φωτισμοί-Φωτογραφίες: Κανέλλος Φωτογιαννόπουλος
Μάσκες: Δήμητρα Καίσαρη
Μετάφραση: Gheorge Trofim
Η μουσική της παράστασης κυκλοφορεί σε cd.
Πρεμιέρα: 5 Φεβρουαρίου 2016
Παραστάσεις: Παρασκευή στις 21.30
Τιμές εισιτηρίων: 10 € & 5 € (φοιτητές, άνεργοι)
Τηλέφωνο κρατήσεων: 210 9011677
Online ticketing: www.pktheater.gr
Κασομούλη 30 (μετρό Ν. Κόσμος)
Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά
