ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017. ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΆΚΡΩΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΚΙ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ, ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΌΤΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΓΟΝΤΑ…
Παρ’ όλο που ζούμε σε κρίσιμους καιρούς, με δραματικές εξελίξεις να διαφοροποιούν τις μεταιχμιακές κοινωνίες μας κι αναρωτιόμαστε για το μέλλον του ελληνορωμαϊκού και χριστιανικού Δυτικού Πολιτισμού μας, όπως τον μάθαμε τους τελευταίους είκοσι αιώνες… παρ’ όλες τις καταστροφολογικές Σειρήνες, τους ψευδοπροφήτες και τους δήθεν «Μεσσίες», είμαστε δυστυχώς ακόμα πολύ μακριά από την Κατά-στροφήν τής αρχαίας Τραγωδίας. Την Ύβριν βεβαίως και την έχουμε διαπράξει. Η «Κοινωνία της Αφθονίας» κατά Μαρκούζε έγινε «Κοινωνία της Πληροφορίας» για να φτάσει κάποτε να γίνει τερατώδης «Κοινωνία της Τεχνητής Νοημοσύνης». Κι η Ζωή ναι μεν αντιστέκεται όπως φαίνεται στη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα και στο «1984» του Όργουελ, όμως το ένστικτο της επιβίωσης επιφέρει κάποτε απρόβλεπτα δεινά στον ανθρώπινο ψυχισμό και διάνοια.
Εξηγούμαι: είμαστε τόσο καταναλωτικοί που καταντήσαμε «βροτοί», καταναλώσιμοι, προβλέψιμοι, χειραγωγήσιμοι… Όσο κι αν επαιρόμεθα για τη σωρεία τών γνώσεών μας, τη Σοφία (ως είδος) δεν την έχουμε δυστυχώς ακόμα κατακτήσει. Η «Γνώσις», η αρχαία, η απόλυτος, δεν ισούται με το άθροισμα επί μέρους γνώσεων και οι κατακερματισμένες εξειδικεύσεις που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση απεμάκρυνε τον «αναγεννησιακό» άνθρωπο από κάθε δημοκρατική αυτάρκεια και περιόρισε την οντότητά του σε χρηστικούς ρόλους, ως ένα ακόμα «γρανάζι» της «Δαιμόνιας Μηχανής» που διείδε ο ιδιοφυής Κοκτώ.
Χάσαμε την αυτοδυναμία του πολίτη της δημοκρατικής Αθήνας του πέμπτου προ Χριστού Αιώνα όταν λησμονήσαμε πως «νους υγιής εν σώματι υγιή», όταν διαχωρίσαμε το ενιαίο κι αδιαίρετο ον σε σώμα-ψυχή-πνεύμα. Η νοησιαρχία του Μεσαίωνα επέβαλε μία παράλογη «Λογική» του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου (για τους δεξιόχειρες – οι αμφιδέξιοι ήταν πάντοτε περισσότερον προνομιούχοι, βλέπε παραδείγματος χάριν τον πολυμήχανο Λεονάρντο ντα Βίντσι)…. Όμως δεν χρειάζεται να είμαστε όλοι γίγαντες του πνεύματος και τέρατα ευφυΐας για να κατανοήσουμε την δουλική προσήλωσή μας σε υλιστικές αξίες που μας απεμάκρυναν από την ανθρωπομετρική κι ανθρωποκεντρική φιλοσοφία (και Τέχνη) των αρχαίων Ελλήνων.
Η τραγωδία ήταν ψυχή κι έκφραση της πόλεως-κράτους που εδιοικείτο από τον Δήμο σε μία τόσο «άμεση δημοκρατία» που πουθενά αλλού δεν εφαρμόστηκε μέχρι τώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, εκτός ίσως από μερικές βραχύβιες ουτοπικές νησίδες αντιστροφής του θερμοδυναμικού νόμου της εντροπίας.
Σχολείο, προπαγάνδα (με την καλή έννοια), μοχλός διαιώνισης κι αποκρυστάλλωσης (ανακρυστάλλωσης, αν προτιμάτε) αρχών και αξιών, ηθών κι εθίμων, το αρχαίο δράμα έτσι όπως θεσμοθετήθηκε να παριστάνεται στα Μεγάλα και Μικρά Κατ’ αγρούς Διονύσια (καθώς και σε άλλες περισσότερο περιφερειακές αλλά όχι λιγότερο θεσμοθετημένες εκδηλώσεις-διοργανώσεις, ανάλογες των σημερινών κατά τόπους φεστιβάλ που επιτελούν μία τελείως διαφορετική πολυπολιτισμική, πολυθρησκευτική, πολυσυλλεκτική λειτουργία.
Χάσαμε για πάντα το τυπικό καθώς και το τελετουργικό των αρχαίων δραματικών αγώνων αφού ήταν άρρηκτα συνυφασμένα με τα πολιτικά-κοινωνικά-ιστορικά-γλωσσικά συμφραζόμενα που το γέννησαν.
Επομένως σήμερα «χανόμαστε στη μετάφραση» των αρχαίων τραγωδιών που έφτασαν έως εμάς, λίγο έως πολύ παραφθαρμένες, παραχαραγμένες, πλαστογραφημένες, παλίμψηστες, πετσοκομμένες (και άλλα συναφή συμφραζόμενα)…
Και καλά να είναι μετάφραση σε σεβασμό στο πνεύμα (ΚΑΙ στο γράμμα του πρωτοτύπου). Συνήθως όμως δεν είναι. Διάφοροι συμπλεγματικοί δικτατορίσκοι της Τέχνης, ενίοτε και διδάκτορες, ακόμα και ομότιμοι καθηγητές πανεπιστημίων επιδίδονται με ζήλο στην πλήρη αποδόμηση, απαξίωση του αρχαίου δράματος με πρόσχημα τον «εκσυγχρονισμό» του και χρησιμοποιώντας ως άλλοθι (ή ως δεκανίκι) τις ελευθερίες που τους προσπορίζει το λεγόμενο «μεταμοντέρνο» και οι κάθε είδους ληγμένες «νεωτερικότητες». Συνήθως παρατηρείται μια «διαφορά φάσεως» τουλάχιστον τριών δεκαετιών από ανάλογα πειράματα του «Εξωτερικού». Αυτή η χρονοκαθυστέρηση οφείλεται στην πάλαι ποτέ μαθητεία των πανεπιστημιακών και μη φωστήρων μας σε κολλέγια και «πρωτοποριακά» δήθεν σχήματα της αλλοδαπής, των οποίων τους νεωτερισμούς εισάγουν καθυστερημένα και μέχρι να επιδοθούν στο εγχώριο «παιχνίδι εξουσίας» (κοινώς ελληνιστί “power game”) χαλάνε άλλα είκοσι με τριάντα χρόνια της φτενής και φρούδας ζωής τους σε δημόσιες σχέσεις. Έτσι μόλις ανοιχθεί το σελοφάν της τάχαμου καινοτομίας, το πολιτιστικό προϊόν έχει σαπίσει σαν τα σάπια ψάρια της αρχαίας αγοράς που διακωμωδεί ο Αθήναιος στους «Δειπνοσοφιστές» τα οποία απαγορευόταν (δια νόμου, αυστηρού) στους ιχθυοπώλες να τα περιχύνουν με φρέσκο θαλασσινό νερό από το Φάληρο προκειμένου να τα ξαναζωντανέψουν.
Κι αν χρησιμοποιώ αυτόν τον δηκτικό αριστοφανίζοντα τρόπο, είναι γιατί τα τελευταία είκοσι χρόνια στα προγράμματα των φεστιβαλικών πανηγύρεων πρώτα γράφεται με bold και κεφαλαία το όνομα του σκηνοθέτη-θεού-διασκευαστή-μεταφραστή (από ποια γλώσσα και με ποιες γνώσεις;), ακολουθεί ο τίτλος της τραγωδίας και μετά με ψιλά γράμματα: Ευριπίδης, Σοφοκλής, Αισχύλος…
Το ερώτημα που αίφνης αναφύεται απρόσκοπτον είναι: μα γιατί δεν μπαίνουν στον κόπο αυτοί οι φιλόδοξοι νεαροί και νεαραί να συγγράψουν σύγχρονες τραγωδίες όπως έκανε ο Ανούιγ, ο Ο’Νηλ, ο Ανδρέας Στάικος; Μα γιατί κάτι τέτοιο θέλει κότσια, μελέτη, συνθετική ικανότητα, λογοτεχνική χρήση της ελληνικής γλώσσας με βιωμένη βαθιά γνώση της μουσικής της, καθώς και δραματουργική επάρκεια. Σπάνια πράγματα, θα μου πείτε. Και όλα μαζί; Περισσότερον απίθανα κι από το δεκαπλό τζακ-ποτ του τζόκερ! Όμως, ιδού η Ρόδος ιδού το οίδημα!
Και για να είμαι δίκαιος, θα πρέπει ευθύς να παραδεχτώ ότι ευτυχώς υπάρχουν ζωντανά κύτταρα πολιτισμού που συν-γράφουν χωρίς να αντιγράφουν ή να κλέβουν προγενέστερες μεταφράσεις, φιλοτεχνούν από μόνοι τους με γνώση, μεράκι, αυτοέλεγχο και πλήρη δεξιοτεχνία στη χρήση των εκφραστικών τους μέσων παραστάσεις-διαμάντια, πειραματικές μεν, βραχύβιες όχι, αφού αποδίδουν καρπούς σε μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πλαίσια.
Ξεκίνησα από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού, αμέσως μόλις πήρα με άριστα το δεύτερο πτυχίο μου, αυτό της Θεατρολογίας. Δίδαξα αρχαία τραγωδία εμπειρικά, εργαστηριακά, πειραματικά. Συνέχισα στις σχολές ξεναγών Αθήνας και Μυτιλήνης. Συνέχισα στη Νέα Σορβόννη στο Παρίσι για πέντε χρόνια. Φέτος έλαβα μέρος ως δραματουργός στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Write” της Σικελίας γράφοντας το δικό μου «Αισχύλο στη Σικελία» και τον δικό μου «Πυθαγόρα στην Αίτνα». Καρπός αυτής της περιπέτειας «Ο Θάνατος του Ευριπίδη» που παίχτηκε στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βορείου Αιγαίου το 2002 σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μάριου, ο «Θέσπις» που ανέβηκε την ίδια χρονιά στο «Άλεκτον» σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Ζαγανιάρη, με τον ίδιον και τον εξαίρετο ηθοποιό Χρήστο Γεωργίου. Μα πάνω απ’ όλα, ο τόμος που εκδόθηκε το 1997 από τη «Δωδώνη» με τίτλο «Στον αστερισμό της Εκάτης» και συστεγάζει όλα τα μονόπρακτα που βασίζονται στις αρχαίες τραγωδίες, τις οποίες ξαναέγραψε με σύγχρονο τρόπο σε μοντέρνα σκηνικά και με απολύτως ρεαλιστικούς διαλόγους, είχα την ευτυχία να δω αυτό το έργο μου να ανεβαίνει αποσπασματικά εδώ και είκοσι συναπτά έτη από τη Θεατρική Σκηνή Ηγουμενίτσας (με διάφορες επωνυμίες) σε σκηνοθεσία του εξαίρετου ηθοποιού και δασκάλου Θωμά Λιώλιου. Ένα έργο κάθε χρόνο σχεδόν, με συνεχείς παραστάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, σε ανοικτά και κλειστά θέατρα, σε φεστιβάλ των γειτονικών χωρών και με αξιοσημείωτη θετική ανταπόκριση από το κοινό (όπως φαίνεται από τα δημοσιεύματα στον Τύπο, αλλά κι από τον ηλεκτρονικό τους απόηχο στο Διαδίκτυο).
Φέτος, το 2017, μετά την επιστροφή μου από την εκπληκτικής εμπειρίας δραματουργική επίδοσή μου στη Σικελία, έδωσα στη δημοσιότητα και τυπώθηκε από τις εκδόσεις «Τάδε Έφη» του καλού λογοτέχνη και φίλου Σωτήρη Νικολακόπουλου η «Κρίσιμη Δεκαλογία» μου που περιέχει συν τοις άλλοις τα μονόπρακτα:
ΌΛΗ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΩΡΑ
(θεατρικό αυτοσχεδιαστικό διαδραστικό έργο για δύο ηθοποιούς ανεξαρτήτως φύλου)
ΌΛΗ Η ΚΩΜΩΔΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΩΡΑ
(θεατρικό αυτοσχεδιαστικό διαδραστικό έργο για δύο ηθοποιούς ανεξαρτήτως φύλου)
Ο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ
(ποιητικός διάλογος για έναν άντρα και μία γυναίκα)
Ο ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΣΤΗΝ ΑΙΤΝΑ
(ποιητικός διάλογος για έναν άντρα και μία γυναίκα)…κ.λπ.
Ταυτόχρονα, ολοκλήρωσα μόλις (και θα εκδοθεί το 2018) μεγάλης διάρκειας θεατρικό έργο με έξι ηθοποιούς συνεχώς επί σκηνής, όπου δίδεται με παραστατικά διδακτικά κι αυτοσχεδιαστικό εν πολλοίς τρόπο όλη η σύγχρονη προβληματική αναβίωσης ή αναδόμησης του αρχαίου δράματος. Σε αυτό συγκεντρώνω όλη τη μέχρι τώρα τριαντάχρονη εμπειρία μου ως συγγραφέας-θεατρολόγος-κριτικός Λογοτεχνίας και Θεάτρου κι επιχειρώ να προβληματίσω θεατρανθρώπους και θεατρόφιλους για την λειτουργία και την προβληματική του αρχαίου θεάτρου σήμερα.
Στα πλαίσια αυτής της αέναης έρευνας είμαι κι εδώ μαζί σας απόψε, Δευτέρα 23 Οκτωβρίου 2017, στα φιλόξενα γραφεία της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών κι ανυπομονώ να συνδιαλεχθώ και να ανταλλάξω απόψεις μαζί σας. Ευχαριστώ τους Αξιότιμους και Αξιοσέβαστους Πρόεδρο και Γενικό Γραμματέα της Εταιρείας Λογοτεχνών, τους πανάξιους συναδέλφους Παύλο Ναθαναήλ και Γιώργο Μαρινάκη, καθώς και όλους εσάς για τη ζεστή υποδοχή, το αγκάλιασμα και τη θετική διάθεση. Εξαιρετικές ευχαριστίες επίσης οφείλω στη θεατρική συγγραφέα και υπέροχη πεζογράφο Κωνσταντίνα Δούκα για το εμπνευσμένο προλόγισμά της.
Διατελώ ταπεινώς ως τελευταίος όλων μεταξύ υμών,
Κωνσταντίνος Μπούρας
