Ένας Οιδίποδας, μα τι Οιδίποδας! Τύραννος, σωστός. Από το Εθνικό μας Θέατρο σε συμπαραγωγή με το Θέατρο Βαχτάνγκοφ στην Επίδαυρο. Πολλά, ανυπόκριτα εύγε! (με επιφυλάξεις) Κατά τα άλλα, η ανεκδιήγητη «Αντιγόνη» κι οι απαράδεκτοι «Επτά επί Θήβας» (ήταν όλοι τους εκτός θέματος) έγραψαν μελανές σελίδες στο θεσμό των Επιδαυρίων.
Από τον θεατρολόγο και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα
Το φετινό φεστιβάλ έβρισε(ν) [από το ρήμα βρίθω] φέτος με τον λεγόμενο «Θηβαϊκό Κύκλο» του αρχαίου δράματος. Και «Αντιγόνη» είδαμε, τόσο ετερόκλητη που καταλήξαμε να τη μισήσουμε, σε υποδειγματική σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού, σε μετάφραση του αείμνηστου φιλολόγου και δημοσιογράφου Δ.Ν. Μαρωνίτη (με αστοχίες όπως εκείνη το «άπαιδη» που απονέμει στον εαυτό της η ηρωίδα Αντιγόνη…), με την εκπληκτική Μπέτυ Αρβανίτη, μεγάλη Κυρία του Θεάτρου μας, σε ρόλο …πειρατή Τειρεσία, που παραλίγο να του πέσει το ένα βούλωμα ματιού επί ορχήστρας αρχαίου θεάτρου Επιδαύρου (θα έλιωσε το χανζαπλάστ από τη ζέστη). Μόνον ο Δημήτρης Λιγνάδης άξιζε, παρ’ όλο που θύμιζε «Ριχάρδο τον Γ’» σε χουβάρδεια εκδοχή. Ο Στάθης Λιβαθινός είναι σημαντικός σκηνοθέτης και βαθύς γνώστης των θεατρικών κωδίκων. Καμιά φορά όμως πέφτει στα σκουριασμένα γρανάζια της ανυπόκριτης δημοσιοϋπαλληλικής γραφειοκρατίας κι εκεί τα πράγματα δεν είναι όπως θα ήθελε.
Εκεί όμως που θριάμβευσε ως διευθυντής της πρώτης κρατικής μας σκηνής, του Εθνικού Θεάτρου ήταν η συμπαραγωγή με το θέατρο Βαχτάνγκοφ της Μόσχας κι ο εκπληκτικός σοφόκλειος «Οιδίποδας Τύραννος» στα ρώσικα σε σκηνοθεσία του Λιθουανού Rimas Tuminas. Τι ηθοποιοί, τι πειθαρχία, τι εκφραστικότητα, τι πλαστική κίνηση, τι ευφράδεια, τι άψογη ορθοφωνία… όλα σε υπερθετικό βαθμό. Πολλές φορές δεν χρειαζόταν καν να διαβάζω τους υπέρτιτλους. Ούτως ή άλλως μερικά πράγματα δεν μεταφράζονται, όπως εκείνο το εκπληκτικό «Ύβρις φυτεύει (ή γεννά) τύραννο». Το να μεταφράσεις το «Ύβρις» στο αγγλικό “pride” δεν αποδίδει ούτε κατ’ ελάχιστον την αρχαία ελληνική δραματική χρήση του όρου. Παράταιρος ο ελληνικός χορός, αν και μελωδικός. Αδιάφορη έως ισοπεδωτική η μετάφραση των χορικών στα νέα ελληνικά από την Έλσα Αδριανού. Η Μελίνα Παιονίδου έκανε όμως καλή δουλειά στη μουσική διδασκαλία των Χορικών. Αν μην τι άλλο ακουγόταν ο λόγος, κάτι όχι και πολύ αυτονόητο για τα φετινά θεατρικά σχήματα που άλωσαν τον ιερό χώρο του πολυκλείτειου θεάτρου. Η παράσταση ήταν στο σύνολό της η καλύτερη από τις τρεις του θηβαϊκού κύκλου. Παρά την υπερκινητικότητα και το υστερικό τρέξιμο, παρά την περιγραφικότητα των κινήσεων και την υψηλή ένταση των φωνών (πράγμα που δεν χρειαζότανε λόγω της θαυμάσιας ακουστικής, που τους ήταν όμως άγνωστη και δεν ήξεραν πώς να την εκμεταλλευτούν, τουλάχιστον στην πρεμιέρα). Επιφυλάξεις λιγοστές, αλλά νόμιμες για έναν αυστηρό κριτικό που σέβεται το λειτούργημά του και προφυλάσσει τον εαυτό του από κακοτοπιές και άτοπα …λιβανωτά.
Η χειρότερη ήταν …παμψηφεί (για κριτικούς, θεατρολόγους και επαρκείς θεατές-συνδημιουργούς αναγνώστες – παρά τα διθυραμβικά διαδικτυακά σχόλια κάποιων …εγκαθέτων, ορκισμένων φίλων τών συντελεστών…)… η απαράδεκτη …τραγωδία (όνομα και πράγμα) του φετινού κρίσιμου καλοκαιριού, με γειτονικά πραξικοπήματα, τρομοκρατικές επιθέσεις σε ευρωπαϊκές χώρες και τις συνήθεις πυρκαγιές… το μηδέν λοιπόν – για να μην μακρηγορώ – αξίζει ανεπιφύλακτα ως βαθμός στους «Επτά επί Θήβας» από το ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία …Τσεζάρις Γκραουζίνις [μα γιατί δεν πάει ο καλός αυτός Λιθουανός στο Πεκίνο να σκηνοθετήσει Κινεζική Όπερα ή στο Τόκυο για να αλώσει και το Θέατρο Νο και το Θέατρο Καμπούκι, ταυτόχρονα, με ένα αριστοτεχνικό χτύπημα κουνγκ-φου;]. Και ξεκινάμε από την μετάφραση του πολυπράγμονος και πολυβραβευμένου (μονίμως) για τις αποδόσεις λογοτεχνικών κειμένων από διάφορες γλώσσες, του καλού ποιητού Γιώργου Μπλάνα. Εκείνο το «Μεγάάάλεεε Δία» όπως τουλάχιστον το εξέφεραν οι …Χορικοί (τα μέλη του Χορού, τρομάρα τους) μόνο σε προδοσ-φαιρική [νεολογισμός από το προδοσία και σφαίρα] διαφήμιση άρμοζε. Όσο για τους επτά Θηβαίους ήρωες που τάχθηκαν να φυλάνε όχι Θερμοπύλες, αλλά τις επτά πύλες της Θήβας, ούτε σε παράσταση Καραγκιόζη ή έστω Πλαύτου και Τερέντιου δεν θα έβγαιναν τόσο κωμικά αξιολύπητα καλικαντζαράκια. Για να μην πω περί εκείνων των πρόστυχων αντιγράφων αρχαίων όπλων που σωριάστηκαν χύδην επί της γυμνής ορχήστρας, σα να τα αγόρασαν μόλις από το Μοναστηράκι. Κι εκείνος ο μπουχός που σηκώθηκε και μας κάλυψε όλους; Τι ήτανε ετούτο το κακό; Μήπως τους είπε κάποιος ότι υποδύονται τις ευριπίδειες «Βάκχες», μήπως τους αναστενάρηδες, μήπως τους Ινδούς φακίρηδες, μήπως τους Πόντιους ή Κρήτες χορευτές παραδοσιακών χορών και χτυπούσαν με τόση μανία τα πόδια τους πάνω στην ορχήστρα; Και γιατί ήταν γυμνή η σκηνή; Πού ήταν το σκηνικό; Το χάσανε στη μεταφορά; Είπαμε λιτότητα, αλλά η γυμνότητα είναι άλλο πράγμα. Άθλιο, σε όλα του. Οι λιγοστοί θεατές της πρεμιέρας μόλις και μετά βίας χειροκρότησαν.
Αντίθετα, πρέπει εδώ να εξάρω τον υπέροχο μεταλλικό κύλινδρο-οδοστρωτήρα του ρώσικου «Οιδίποδα». Ο σκηνογράφος Adomas Jacovskis ξέρει να δημιουργεί θεατρική μαγεία με πολλαπλές συμβολικές αναγνώσεις με λιτά μέσα, αλλά με πολλή Γνώση, εμβρίθεια και μεράκι. Κάτι που έλειψε ως φαίνεται από τους Έλληνες στα χρόνια της Κρίσης. Γίναμε ερασιτέχνες και πρόχειροι, πομπώδεις και γελοίοι, αναγάγαμε σε υψηλή τέχνη την «αρπαχτή» και την «ξεπέτα». Το άγχος της επιβίωσης είναι τόσον προφανές που καταλύονται και οι τελευταίες ηθικές αναστολές. Πέφτουν τα προσχήματα. «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Νεποτισμός και αλλαξο…σπρωξιές παντός τύπου. Υποχωρήσεις, υποχρεώσεις και πελατειακές σχέσεις. Τίποτα καινούργιο βέβαια. Παλαιόν το φαινόμενο. Διαχρονικό. Από την Αρχαιότητα. Όμως η λεγόμενη Κρίση βρήκε «ξερό κλήμα, το έφαγε κι ο γάιδαρος κι αποστραβώθηκε». Ας πάρουμε για παράδειγμα τους Ρώσους, τους Λιθουανούς, τους Κινέζους, τους Ιάπωνες, τους Αμερικάνους, τους Άγγλους, τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους Ιταλούς, τους Πορτογάλλους, τους Σκανδιναβούς. Κάθε κρίση, μα κάθε κρίση, δεν τους βγάζει το χειρότερο στοιχείο από μέσα τους. Ας βάλουμε ένα τέλος στα φαινόμενα παρακμής-σήψης-διαφθοράς-διαπλοκής. Η Τέχνη απαιτεί θυσίες, όχι μεταξωτά …βρακιά.
Είπον κι ελάλησον κι αμαρτίαν ουκ έχων. Πάταξον μεν, άκουσον δε(ν)… [sic – χάριν ειρωνείας, αυτοσαρκασμού και για να μην μας …ματιάσουνε, αντί για σκόρδα!].
Κωνσταντίνος Μπούρας
